Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie- co robić, postępowanie, prawo

Zatrzymanie, które następuje na okres zasadniczo do 48 godzin, nie musi oznaczać zastosowania względem zatrzymanego aresztu, który to następuje już na dłuższy okres czasu, zazwyczaj co najmniej 3 miesiące. Poleca się zatem zachowanie spokoju i podejmowanie racjonalnych działań, zwłaszcza, że błędy na tym etapie postępowania w znacznej mierze będą miały wpływ na dalszy tok sprawy. Z racji na to, jeśli osoba zatrzymana nie wie co robić, powinna odmówić zasadniczo składania wyjaśnień, co najmniej do czasu, aż jasna będzie jej sytuacja procesowa tj. znane będą zarzuty i zapozna się z dowodami zgromadzonymi przez organa ścigania.

Zatrzymanie

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zatrzymanie może nastąpić albo z woli samych funkcjonariuszy policji albo też być przez nich realizowane na zlecenie prokuratora, wyróżniamy bowiem:

zatrzymanie policyjne,
zatrzymanie prokuratorskie.

Różnice między tymi zatrzymaniami wynikają z powodów dla których dany organ dokonuje zatrzymania a ich poznanie jest o tyle istotne, że daje rodzinie, osobie bliskiej, czy też samemu Zatrzymanemu, informację o tym za co dana osoba może być zatrzymana, jeszcze przed tym zanim uzyska on informację (oczywiście zakładając, że ktoś nie wie). Poleca się, jeśli jest się osobą obecną przy zatrzymaniu, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z zatrzymaniem policyjnym czy prokuratorskim, ustalenie chociażby, która jednostka policji realizuje zatrzymanie, z jakiego komisariatu czy komendy. Idealnie było by ustalić sygnaturę akt sprawy oraz numer telefonu do osoby prowadzącej sprawę.

Zatrzymanie policyjne

Funkcjonariusze policji mogą dokonać zatrzymania w myśl art. 244 k.p.k. i art. 244a k.p.k., jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo i:

zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa,
nie można ustalić jej tożsamości;
istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym,
istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej i zostało ono popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

Podstawą zatem do dokonania zatrzymania policyjnego jest w pierwszej kolejności, ale nie wyłącznie, posiadanie przez funkcjonariuszy policji uzasadnionego przypuszczenia, że dana osoba popełniła przestępstwo. Wymaga wyjaśnienia zatem termin „uzasadnionego przypuszczenia popełnienia przestępstwa”. Uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa jest pojęciem szerszym od uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa i dopuszcza możliwość stosowania zatrzymania w szerszym zakresie wypadków tj. można rzec, że bez pewności co do faktycznego popełnienia danego czynu (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 marca 2016 r., sygn. akt II AKa 35/16).

Samo jednakże uzasadnione przypuszczenie popełnienie przestępstwa nie jest wystarczające dla dokonania zatrzymania. Musi zostać spełniony co najmniej jeden z warunków wymienionych powyżej tj. np. realna obawa ucieczki czy ukrycia się danej osoby. Zważyć przy tym należy, że w myśl postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 marca 2010 r., sygn. akt II AKz 145/10: „Oskarżony został zatrzymany w miejscu zamieszkania, nie znaleziono w jego mieszkaniu jakichkolwiek dowodów świadczących o tym, aby planował ucieczkę, w postaci chociażby fałszywych dokumentów czy też biletów na podróż. Nie może czynić realną obawy ucieczki lub ukrycia się oskarżonego sam fakt, że oskarżony, dopuszczając się przestępstw oszustwa na szkodę pokrzywdzonych, przedstawiał się w rozmowach telefonicznych jako inna osoba oraz fakt, że inny podejrzany o współudział w zarzucanych oskarżonym przestępstwach uciekł za granicę i obecnie trwają jego poszukiwania”.

Zatrzymanie prokuratorskie

Zgodnie z art. 247 § 1 i 2 k.p.k. Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że:

nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem czynności, o których mowa w art. 313 § 1 lub art. 314, albo badań lub czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3;
mogą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie
zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.

Zazwyczaj do zatrzymania prokuratorskiego dochodzi w sytuacji, gdy Prokurator wzywał osobę podejrzaną celem jej przesłuchania i postawienia zarzutów, ale nie stawiła się ona, albo w sytuacji, gdy Prokurator przewiduje konieczność zastosowania tymczasowego aresztowania.

Postępowanie z zatrzymanym, prawa

Niezwłocznie po zatrzymaniu i doprowadzeniu przeprowadza się z udziałem zatrzymanego czynności o których mowa w art. 313 § 1k.p.k. lub art. 314 k.p.k., albo badań lub czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3 k.p.k. tj.

przedstawia się zarzuty osobie zatrzymanej,
przesłuchuje się ją,
poddaje oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom;
w razie konieczności przeprowadza się z udziałem zatrzymanego badania np. psychologiczne i psychiatryczne, pobranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu,
można także pobrać od zatrzymanego wymaz ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

Po dokonaniu ww. czynności należy zatrzymanego zwolnić, o ile nie zachodzi potrzeba stosowania środka zapobiegawczego. Rozstrzygając w przedmiocie środka zapobiegawczego, prokurator niezwłocznie zwalnia zatrzymanego albo występuje do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zważyć należy, że zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania; należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora. Nadto, zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu.

Osoba zatrzymana ma prawo do:

informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2)(3),
złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie (art. 244 § 3);
niezwłocznego kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym i bezpośredniej z nim rozmowy (art. 245 § 1);
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego – (art. 72 § 1);
otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 3);
zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1, § 2 i § 3). O zatrzymaniu Policja zawiadamia organ prowadzący przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile o nim wie (art. 261 § 2a);
wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania (art. 246 § 1);
natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 i § 2);
dostęp do niezbędnej pomocy medycznej.

Tymczasowe aresztowanie

W teorii zasadą ustaloną w procesie karnym, jest reguła odpowiadania podejrzanego z wolnej stopy. Tymczasowe aresztowanie może być stosowane jedynie wyjątkowo, po spełnieniu się określonych warunków i wyłącznie na mocy postanowienia sądu. Tymczasowe aresztowanie stosuje w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki, także inny sąd rejonowy.

Zastosowanie tymczasowego aresztowania jest możliwe tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo, a także w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. W myśl art. 258 k.p.k. tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi:

uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

Nadto, zgodnie z art. 258 § 2 k.p.k. tymczasowe aresztowanie można stosować, jeżeli podejrzanemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata. Potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być zatem uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 września 2021 r., sygn. akt V KZ 47/21: „Zastosowanie - w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania - najbardziej dolegliwego środka zapobiegawczego może być uzasadnione grożącą oskarżonemu surową karą, albowiem prognoza taka stwarza domniemanie zakłócenia, czy wręcz uniemożliwienia normalnego toku postępowania, a to z kolei powoduje potrzebę zabezpieczenia jego prawidłowego biegu, właśnie poprzez stosowanie tymczasowego aresztowania. Omawiana przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania ma podstawowe znaczenie na początkowym etapie postępowania i jakkolwiek nie traci swego przymiotu również w postępowaniu jurysdykcyjnym, niemniej jednak zawsze oceniać należy ją łącznie z kategorią czynu zarzucanego (zob. postanowienie SA w Katowicach 3 września 2003 r., II Ako 401/03, KZS 2003/11, poz. 57; postanowienie SA w Krakowie z 2 kwietnia 2008 r., II AKz 163/08, Prok.i Pr.-wkł. 2008/11, poz. 39). Jest oczywiste, że musi być spełniona także jedna z przesłanek ogólnych (art. 249 § 1 k.p.k.) jak również ustalone okoliczności sprawy muszą prowadzić do przekonania, że może zostać wymierzona surowa kara pozbawienia wolności”.

W postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania prokurator ma zatem wykazać występowanie ogólnej i szczególnych przesłanek stosowania aresztu. Na prokuratorze spoczywa więc ciężar wykazania, że zebrane w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił zarzucane mu przestępstwo (art. 249 § 1 KPK) oraz że zachodzi uzasadniona obawa bezprawnego utrudniania przez podejrzanego prawidłowego toku postępowania (art. 258 § 1 i 2 KPK).

Pomoc w sprawach aresztowych

W sytuacji zatrzymania i/lub tymczasowego aresztowanie, bacząc, że osoby najbliższe dla Podejrzanego mają minimalne możliwości czynienia ustaleń w sprawie, czy też dostarczania podejrzanemu jakiegokolwiek wsparcia, poleca się, aby rodzina poszukała dla Zatrzymanego obrońcy.

W razie potrzeby zachęcamy do kontaktu.

Agnieszka Prętczyńska Kancelaria Adwokacka- tel. 531 200 352