Baner najlepszy adwokat karne warszawa kasacja karna
wypadki smiertelne
31.01.2017

Świadczenia dla rodziny zmarłego w wypadku- odpowiedzialność z OC

Nie ma możliwości pełnego zrekompensowania za pomocą środków pieniężnych śmierci osoby bliskiej, żadna bowiem kwota nie może zmniejszyć cierpień związanych z tego rodzaju stratą. Niemniej, cierpienie jakie wywołuje nagła strata osoby najbliższej w wypadku komunikacyjnym wymaga kompensacji, chociażby z tego względu, że w procesie, jakim jest żałoba, bliscy zmarłego przeżywają wiele trudnych emocji i to z winy sprawcy wypadku komunikacyjnego, co dodatkowo wzmaga pojawiające się u nich uczucia. Złość, żal, niezgoda, smutek, lęk, to tylko niektóre z emocji, które z dużą intensywnością pojawiających się u osób tracących osobę bliską ich sercu w sposób nieprzewidywalny.

Ustawodawca przewidział w związku z tym możliwość przyznania najbliższym zmarłego w śmiertelnym wypadku komunikacyjnym odszkodowania, zadośćuczynienia i renty z ubezpieczenia OC sprawcy wypadku w komunikacji. W myśl art. 446 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Zwrot kosztów pogrzebu

Obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie przepisu art. 446 § 1 KC obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych takich jak przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu, jak również zwrot wydatków na zorganizowanie ostatniego pożegnania osoby bliskiej, odpowiadających zwyczajom danego środowiska czy też za zakup wieńców.

Zwrot ten przysługuje osobie, która te koszty faktycznie poniosła, co też winno być udowodnione za pomocą faktur, paragonów czy innych rachunków.

Co istotne należy zauważyć, że wypłacony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasiłek pogrzebowy, przewidziany w przepisie art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu odszkodowania dochodzonego na podstawie przepisu art. 446 § 1 KC. Jak podniósł Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 7 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACa 1183/15, „Zasiłek pogrzebowy nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 446 § 1 KC, gdyż nie ma on charakteru odszkodowawczego, a jego zasadniczym celem jest udzielenie osobom bliskim zmarłego pomocy finansowej w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej śmiercią członka rodziny”.

Renta dla rodziny zmarłego

Renta, do żądania której upoważnia art. 446 § 2 k.c., przysługuje tym bliskim zmarłego, względem których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjnym. Krąg podmiotów uprawnionych do renty po zmarłym wyznacza bowiem istnienie konkretnego obowiązku alimentacyjnego, obciążającego zmarłego w stosunku do osoby pośrednio poszkodowanej przez jego śmierć. Należy mieć przy tym na względzie, że nie wystarczy, aby dana osoba należała do kręgu potencjalnie uprawnionych do żądania alimentów od zmarłego, lecz konieczne jest, aby spełnione zostały ustawowe przesłanki aktualizujące obowiązek świadczenia.

Renta dla bliskich zmarłego w wypadku komunikacyjnym ma być jednocześnie określona stosownie do potrzeb uprawnionego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego. Sąd ustalając więc wysokość renty, o której mowa w art. 446 § 2 k.c., powinien dokonać oceny nie tylko rzeczywiście uzyskiwanych przez zmarłego dochodów, ale uwzględnić jego możliwości zarobkowe i majątkowe.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 25 marca 2015 r. (sygn. akt I ACa 60/15): „Z analizy literalnego brzmienia przepisu art. 446 § 2 KC wynika, że przewiduje on samodzielne przesłanki określenia wysokości renty. Są nimi potrzeby poszkodowanego oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zmarłego. Pierwsza z przytoczonych przesłanek jest zbliżona do przewidzianej w art. 135 KRO przesłanki stanowiącej kryterium ustalenia wysokości alimentów, jednakże zachodzi między nimi znacząca różnica. W myśl art. 135 KRO stanowiące przesłankę określenia wysokości alimentów potrzeby uprawnionego zostały ograniczone przez wskazanie, że chodzi jedynie o „usprawiedliwione” potrzeby uprawnionego. Nie zostały natomiast w ten sposób ograniczone potrzeby uprawnionego, jako przesłanka ustalenia wysokości renty na podstawie art. 446 § 2 KC. To oznacza, że w rozumieniu art. 446 § 2 KC omawiana przesłanka może obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został on pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspakajane przez zmarłego, niezależnie od tego czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego w rozumieniu art. 135 KRO. Reasumując, przewidziana w art. 446 § 2 KC renta powinna być obliczona stosownie do potrzeb uprawnionego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego. Kwestia potrzeb uprawnionego, o których mowa w przytoczonym przepisie, nie powinna być wiązana z regulacją obowiązku alimentacyjnego, lecz z powszechnie znanym faktem, że potrzeby uprawnionego z zasady przewyższają możliwości majątkowe i zarobkowe zmarłego”.

Odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej

Zakresem odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. objęty jest uszczerbek określany mianem znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej wskutek śmierci poszkodowanego, wywołanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia. Sytuacja życiowa w rozumieniu tego przepisu, to ogół czynników, składających się na położenie życiowe jednostki zaś pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., obejmuje niekorzystne zmiany bezpośrednio w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego, jak także zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które rzutują na ich sytuację materialną.

Zasądzenie odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 KC wymaga zatem wykazania pogorszenia sytuacji życiowej w aspekcie ekonomicznym powiązanego ze śmiercią osoby bliskiej i to w stopniu znacznym.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. (sygn. akt I ACa 612/16): „Uszczerbek majątkowy wywołany ocenianym zdarzeniem to nie partycypacja w tym, co by przypadało z tego co najbliższa osoba przeznaczała w ramach majątkowych świadczeń, lecz to, co utracił w sferze materialnej w wyniku jej nieobecności, a co łączy się utratą opieki (której świadczenie przez osobę bliską posiada także walor materialny) w tym możliwości wykorzystania wiedzy i umiejętności zmarłego w bieżących sprawach życia rodzinnego, a które obecnie generują określone wydatki. W zależności od wieku osób pozostawionych przez zmarłą osobę wchodzić mogą w rachubę także straty związane z utratą możliwego majątkowego wsparcia rodzica na tzw. starcie dzieci w dorosłe życie. Mogą to być także zmiany w stanie zdrowia, wymagające kosztów jakkolwiek ostrożność oceny każdego przypadku łączy się w takiej sytuacji także z zagadnieniem związku przyczynowego. Stosownym odszkodowaniem należnym na podstawie tego przepisu nie są już objęte także uszczerbki niemajątkowe”.

Zadośćuczynienie za śmierć z ubezpieczenia OC

Zadośćuczynienie za śmierć w wypadku komunikacyjnym określone w art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego służy kompensacie krzywdy po utracie osoby najbliższej, a zatem uszczerbku dotykającego subiektywnej sfery osobowości, uczuciowości człowieka, jego cierpienia i bólu psychicznego. Użyte w art. 446 § 4 KC wyrażenie "odpowiednia suma" zawiera samo w sobie niemożność ścisłego ustalenia zadośćuczynienia ze względu na istotę krzywdy, która to ma charakter niemajątkowy i nie jest możliwym przeprowadzenie matematycznego przeliczenia jej zakresu na wielkość należnej sumy.

Ustawodawca nie sprecyzował kryteriów ustalenia krzywdy, pozostawiając w tym zakresie swobodę sądowi orzekającemu. Pomimo to w orzecznictwie i doktrynie wypracowano jednakże okoliczności wpływające na wysokość tego świadczenia wskazując na potrzebę dokonywania oceny takich elementów stanu faktycznego jak:

  • dramatyzm doznań osób bliskich zmarłego,
  • poczucie osamotnienia,
  • cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej,
  • charakter i rodzaj zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu pozostałych członków rodziny,
  • stopień w jakim pozostali członkowie będą umieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości i na ile zdolni są zaakceptować obecny stan rzeczy,
  • rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym,
  • rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą,
  • wiek zmarłego, jego dochody.

Jednocześnie podkreśla się, że wysokość zadośćuczynienia musi być rozważana indywidualnie i przedstawiać dla poszkodowanego odczuwalną wartość ekonomiczną. Nie można bowiem zapominać o kompensacyjnej funkcji tegoż świadczenia.

Na koniec dodam, że przepisy o świadczeniach odszkodowawczych z tytułu śmierci osoby bliskiej w wypadku komunikacyjnym otwierają przed adwokatem szerokie pole do wykazania się posiadanymi umiejętnościami w wykonywanym zawodzie. Trzeba mieć bowiem na względzie, że przepisy prawa odszkodowań zostały sformułowane w sposób umożliwiający sądowi znaczną swobodę w orzekaniu o przyznaniu świadczeń i ich wysokości.

Adwokat Agnieszka Prętczyńska